فرا رسیدن ماه مبارک رمضان بر عموم مسلمین تهنیت باد
فدراسیون شنا،شیرجه و واترپلو حلول ماه رمضان، ماه بندگی و بخشندگی را به عموم هموطنان تبریک وتهنیت عرض می نماید.
قال الله تبارك و تعالى:
یا ایها الذین آمنوا كتب علیكم الصیام كما كتب على الذین من قبلكم لعلكم تتقون.
خداوند تبارك و تعالى می فرماید:
اى كسانى كه ایمان آوردهاید روزه بر شما نوشته (واجب) شد، چنانكه بر آنان كه پیش از شما بودهاند واجب شده بود باشد كه پرهیزگار شوید.
سوره بقره آیه ١٨٣
ماه رمضان
ماه رمضان نهمین ماه از ماههی قمری و بهترین ماه سال است. واژه رمضان از ریشه «رمض» و به معنی شدت تابش خورشید بر سنگریزه است.
می‌گویند چون به هنگام نامگذاری ماه هی عربی، ین ماه در فصل گرمی تابستان قرار داشت، ماه «رمضان» نامیده شد، ولی از سوی دیگر، «رمضان» از اسماء الهی است. ین ماه ماه نزول قرآن و ماه خداوند است و شب‌هی قدر در آن قرار دارد. فضیلت ماه رمضان بسیار زیاد و نامحدود است.
السلام.
فضیلت ماه رمضان:
ماه رمضان ماه خداوند، ماه نزول قرآن و از شریف‌ترین ماه سال است. در ین ماه درهای آسمان و بهشت گشوده و درهی جهنم بسته میشود، و عبادت در یکی از شب‌هی آن ( شب قدر ) بهتر از عبادت هزار ماه است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در خطبه شعبانیه خود درباره فضیلت و عظمت ماه رمضان فرموده است: «ی بندگان خدا! ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به سوی شما روی آورده است؛ ماهی که نزد خداوند بهترین ماه‌ها است؛ روزهیش بهترین روزها، شب‌هیش بهترین شب‌ها و ساعاتش بهترین ساعات است.
بر مهمانی خداوند فرا خوانده شدید و از جمله اهل کرامت قرار گرفتید. در ین ماه، نفس‌هی شما تسبیح، خواب شما عبادت، عمل‌هیتان مقبول و دعاهیتان مستجاب است.
پس با نیتی درست و دلی پاکیزه، پروردگارتان را بخوانید تا شما را بری روزه داشتن و تلاوت قرآن توفیق دهد. بدبخت کسی است که از آمرزش خدا در ین ماه عظیم محروم گردد. با گرسنگی و تشنگی در ین ماه، به یاد گرسنگی و تشنگی قیامت باشید.»
آن گاه پیامبر اکرم وظیفه روزه‌داران را برشمرد و از صدقه بر فقیران، احترام به سالخوردگان، ترحم به کودکان، صله ارحام، حفظ زبان و چشم و گوش از حرام، مهربانی به یتیمان و نیز عبادت و سجده هی طولانی، نماز، توبه، صلوات، تلاوت قرآن و فضیلت اطعام در ین ماه سخن گفت.
منابع:
مفاتیح الجنان، تفسیر نمونه، ج ١، ص ۶٣۴؛ المیزان، ج ٢، ص ١۵
فواید روزه:
روزه فواید جسمی و روحی فراوان دارد، شفا بخش جسم و توان بخش جان است، پاک کننده آدمی از رذایل حیوانی، در ساختن فرد صالح و اجتماع بسامان بسیار موثر است، در تهذیب و تزکیه نفس و رهاندن انسان از روزمرگی و واماندگی در نیاز های تن تأثیر بسزایی دارد. فواید طبی و بهداشتی روزه که از سودمندیهای کوچک این فریضه انسان ساز است به حدی است که شاید نیاز به توضیح و تکرار نداشته باشد و بیشتر مردم کم و بیش از آن آگاهند. ما به اختصار به گوشه ای از این فواید انسان ساز اشاره میکنیم: معده و دستگاه گوارش از اندام پرکار بدن آدمی است، با سه وعده غذا که معمول مردم است؛ تقریباً در همه ساعات دستگاه گوارش به هضم و تحلیل و جذب و دفع مشغول است. روزه باعث میشود از یکسو این اعضا استراحت کنند و از فرسودگی مصون بمانند و نیروی تازه ای بگیرند و از سوی دیگر ذخایر چربی که زیانهای مهلکی دارند تحلیل رفته و کاسته شوند.
در روایات اسلامی حتی به فواید جسمی روزه نیز تصریح شده تا برخی از سست عنصران، اگر نه با ایمان کامل لااقل با توجه به فواید بهداشتی روزه این فریضه ثمر بخش را بجای آورند و از سودمندیهای گوناگون آن در حد خود بهره ور شوند. پیامبر گرامی اسلام در همین رابطه فرموده اند: «صوموا تصحوا» روزه بگیرید تا سالم بمانید. و نیز در روایات بسیاری پیشوایان گرامی اسلام فرموده اند: « معده آدمی خانه بیماریهای اوست و پرهیز از غذا درمان آن است»
بدیهی است آنگاه فواید بهداشتی روزه بهتر به دست میآید که روزه دار امساک روز را با زیاده روی در شب تلافی نکند، که پر خوری خود موجب زیانهای چشم گیری برای دستگاه گوارش است. با پیشرفت دانش پزشکی، برخی از پزشکان و متخصصان دریافته اند که امساک از خوردن و آشامیدن، عالی ترین روش درمانی است، یکی از پزشکان میگوید: « طرح درمان به وسیله روزه بسیار چنان معجزه آساست که بکار بستن آن مسیر، طرحها و برنامه های طب عملی و جراحی را تغییر خواهد داد، زیرا روزه راه تازه ای به روی دانش پزشکی میگشاید؛ و سلاح موثری برای مبارزه با بیماریها به این دانش میبخشد سلاحی که میتوان آن را از راههای گوناگون مورد استفاده قرار داد تا انسان را در مبارزه با علت بیماریها برای بهبود بیماران به نتیجه مطلوب و آشکار رسانند. »
مناسبتهی ماه رمضان
ولایتعهدى امام رضا(ع) در اول ماه رمضان
ایضا از وقایع روز اول ماه رمضان «بنا به نقل شیخ مفید در مسار الشیعه» روز بیعتبه ولایتعهدى حضرت رضا علیه السلام است، و این عمل از طرف مامون عباسى فقط یك نقشه سیاسى براى فرو نشاندن انقلابات داخلى مخصوصا جلوگیرى از خروج و قیام شیعیان ایران (كه در اوائل خلافت مامون گرداننده خلافت او بودند) انجام گرفت. و دیگر ترس قیام اولاد على (علیه السلام) از جمله عوامل ولایتعهدى حضرت رضا (علیه السلام) از طرف مؤمون به شمار مىآید. (٢)
غزوه تبوك یا فاضحه در روز سوم ماه رمضان
غزوه تبوك یا فاضحه از جنگهاى حساس بین مسلمانان و رومیان كه در سال نهم هجرى بر پا شد و به صلح انجامید نیز در روز سوم ماه مبارك رمضان واقع گشت، و علت ایجاد این جنگ چنین بود كه جاسوسان، به دربار امپراطوى روم (هراقلیوس) (هرقل) گزارش دادند، كه پیامبر اسلام از دار دنیا رفت، امپراطور شوراى نظمی تشكیل داد، و تممی حاضران موقع را مناسب بسیج لشكر روم علیه حجاز دیدند و به سرپرستى مردى به نام یوحنا، یا (باغباد)، به سوى حجاز رهسپار، و در تبوك (محلى میان حجاز و شام) با سپاه اسلام تلاقى كردند، و سپاه اسلام در تبوك كناره چشمه آبى تمركز یافتند، و اینكه چرا این جنگ را فاضحه مىنامند بدان علت است كه منافقان از حضور در جنگ تخلف ورزیدند، و رسوا شدند، و این جنگ را «ذوالعسره» نامند زیرا كه مسلمانان از نظر آذوقه و مركب و مهمات بسیار در عسرت و سختى بسر بردند. (٣)
وفات حضرت ابوطالب(ع) در روز هفتم
روز هفتم ماه رمضان بنا به نقل شیخ مفید قدس سره سال دهم بعثتحضرت ابوطالب عم و یار با وفاى پیامبر (صلى الله علیه و آله) وفات یافت.
همان مرد بزرگوارى كه در تمام نشیب و فرازهاى دوران رسالت و قبل از رسالتبرادر زاده عزیزش را یارى كرد و شر قریش را از او بازداشت و قلب نازنین پیامبر (صلى الله علیه و آله) را در تبلیغات و رسالت الهى خوشحال و مسرور نمود، و با كلماتى نظیر: «اذهب یابن اخى فقل ما احببت فوالله لا اسلمك لشىء ابدا» اى پسر برادرم برو و هر چه دوست مىدارى بگو (با مشركین و قریش) به خدا سوگند تو را در هیچ پیش آمدى وا نمی گذارم، (نوازش می نمود) و از او پشتیبانى می كرد.
وفات حضرت خدیجه دهم ماه رمضان سال دهم بعثت
در ماه مبارك رمضان سال دهم بعثتخدیجه بانوى فداكار و همسر بى نهایت مهربان حضرت رسول (صلى الله علیه و آله) در روز دهم به سن شصت و پنجسالگى از دنیا رفت، و پیامبر (صلى الله علیه و آله) او را با دست مبارك خویش در حجون مكه (قبرستان ابوطالب) به خاك سپرد، و حزن در گذشت او پیامبر (صلى الله علیه و اله) را بسیار محزون ساخت كه پیامبر (صلى الله علیه و آله) سال در گذشتحضرت خدیجه را «عام الحزن» سال اندوه نام نهاده، بلى خدیجه همسر بىهمتاى پیامبر (صلى الله علیه و آله) بانوئى كه از ثروت او اسلام رونق یافت و پشت پیامبر (صلى الله علیه و آله) راستشد، باید سال در گذشتش را «عام الحزن» نام نهاد و مصیب پیامبر (صلى الله علیه و اله) شدت گرفت، زیرا كه پیامبر (صلى الله علیه و اله) مادر شایسته دخترش زهراى مرضیه را از دست داده و یارى همچون خدیجه را هرگز به دست نخواهد آورد. (۶)
دوازدهم رمضان حدیث مواخاة و عقد برادرى در اسلام
در دوازدهم رمضان، پیامبر (صلى الله علیه و آله) بین اصحاب عقد برادرى خواند، و بین خود و على (علیه السلام) نیز برادرى قرار داد، و با این عقد اخوت، برادرى و مساوات و برابرى را در اسلام بنیان گذاشت اهل جهان را یك عائله و افراد بشر را عضو یك خانواده شمرد، و براى همیشه نژاد پرستى و امتیازات مادى و قبیلگى و رنگ و پوست را از ساحت مقدس اسلام پاك نموده وا اسف از استعمار فرهنگى و سیاسى دنیاى استكبار كه مانع از اجراى این اصل در روى زمین است.
ولادت امام مجتبى سبط اكبر(ع) در روز پانزدهم
پانزدهم ماه رمضان (بنا به نقل شیخ مفید و شیخ بهائى در توضیح المقاصد) روز ولادت موفور السعادت حضرت سبط اكبر، امام حسن مجتبى (علیه السلام) است، و این در سال سوم هجرت واقع شده است، وقتى مژده ولادت این نور پاك را به پیامبر(صلى الله علیه و آله) دادند، امواج سرور و شادمانى دل مبارك حضرت را فرا گرفت و مشتاقانه و با شتاب به خانه دخترش و محبوبهاش سیده زنان عالم رفت، فرمود: «یا اسماء هاتینى ابنى»، پسرم را به من بده اسماء نوزاد مبارك را به جد بزرگوارش داد، رسول خدا (صلى الله علیه و آله) در گوش راستش اذان، و در گوش چپش اقامه فرمود: (كه نخستین صدائى كه گوش نوزاد با او آشنا شد، صداق حق جدش خاتم الانبیاء (صلى الله علیه و آله) بود، صداى توحید، صداى تكبیر، صداى تهلیل، و صداى تصدیق به نبوت پیامبر( صلى الله علیه و آله) جد گرامش. كه خداى توفیق این سنتسنیه را به امتش و به شیعیان حضرت مجتبى (علیه السلام) در مورد نوزادان عنایت فرماید. پیامبر (صلى الله علیه و آله) فرمود: «یا على هل سمیت الولید المبارك؟» آیا این نوزاد مبارك را نام گذاردهاى؟ عرض كرد: «ما كنت لا سبقك یا رسول الله؟» بر شما سبقت نمىگیرم، هنوز لحظاتى نگذشته بود كه بشیر وحى جبرئیل نازل شد، و فرمان خدا را به پیامبر (صلى الله علیه و آله) رسانید، یا رسول الله «سمیه حسنا» او را حسن نام گذار، پیامبر (صلى الله علیه و آله) شخصا براى حسن (علیه السلام) عقیقه كرد، و بسم الله گفت و دعا كرد.
وقوع غزوه بدر در ١٧ یا ١٩ ماه رمضان
در هفدهم یا نوزدهم ماه مبارك رمضان سال دوم هجرت، غزوه بدر واقع شد، (١۰) این غزوه، نخستین مقابله سپاه اسلام با كفر، و نبرد اهل توحید با اهل شرك بود، در این غزوه مشركان از جنبه ساز و برگ و اسلحه و مهمات بر مسلمانان برترى داشتند، و نفرات و افراد آنها تقریبا سه برابر سپاه اسلام بود.
فتح مكه بیستم ماه رمضان
فتح مكه در سال هشتم هجرى و بیستم ماه رمضان«انا فتحنا لك فتحا مبینا» (١١) براستى ما براى تو پیروزى روشن و آشكارى ایجاد و مقرر نمودیم، طبق نقل كتابهاى (١٢) معتبر فتح مكه در بیستم ماه مبارك رمضان سال هشتم هجرت اتفاق افتاد.
تا سال هشتم هجرت با فتوحات پى در پى و پیروزیهائى كه نصیب اسلام شد شهر مكه، مركز شبه جزیره و معبد همگان، و مسجد الحرام، و كعبه معظمه و قبله اسلام و مسلمین،همچنان در تصرف بت پرستان و مشركان باقیمانده و بت پرستى و فساد و انحطاط اخلاقى و استثمار و استعباد انسانها در آنجا رائجبود، و سیصد و صتبتبر كعبه نصب بود كه مورد پرستش بت پرستان و قریش قرار مىگرفت، كه وقتى مكه را پیامبر (صلى الله علیه و آله) فتح كرد و در كنار خانه خدا پیاده شد، و بى امان به شكستن بتها پرداخت، بزرگ بتها، «هبل» بود كه پیامبر (صلى الله علیه و آله) با چوبى به آنها اشاره مىكرد، یا گوشه كمان در چشم آنها مىخلانید، و این آیه را مىخواند، «قل جاء الحق و زهق الباطل ان الباطل كان زهوقا» (١٣) پیامبر) بگو كه حق آمد و باطل نابود شد كه هر آینه باطل نابود شدنى است، رسول خدا (صلى الله علیه و آله) از على (علیه السلام) مشتى سنگریزه گرفت و بر آنها زد، و آیه «قل جاء الحق…» را قرائت نمود همه بتها برو افتادند سپس همه را از مسجد بیرون بردند و شكستند.
پاى على(ع) بر دوش پیامبر (ص) جهت شكستن بتها
براى انداختن چند بت بزرگ از فراز دیوار كعبه، به فرمان پیغمبر (صلى الله علیه و آله) امیر المؤمنین على (علیه السلام) پا بر كتف مبارك پیامبر (صلى الله علیه و آله) گذاشت و بتها را بزیر افكند، و با پیامبر (صلى الله علیه و آله) با این وضع شكوهمند و افتخار آمیز همكارى كرد.
شهادت حضرت امیر المؤمنین(ع) در بیست و یكم ماه رمضان
یكى از حوادث بزرگ ماه رمضان شهادت مولاى متقیان على (علیه السلام) است، او از یاران با وفاى پیامبر (صلى الله علیه و آله) و وصى و وزیر و ابن عم و داماد آن حضرت بوده كه پیامبر (صلى الله علیه و آله) در حق پسر عمش فرمود: «ان هذا اخى و وصیى و وزیرى و خلیفتى فیكم فاسمعوا له و اطیعوا»، همانا على (علیه السلام) برادر و وصى و وزیر و خلیفه من است در میان شما از او بشنوید و او را اطاعت كنید. (١۴)
مطلب جالب و قابل تذكر این است كه آن حضرت مساله شهادت خویش را خبر اد، صاحب كشف الغمه از كرامات حضرت على (علیه السلام) نقل مىنماید: وقتى حضرت از قتال خوارج نهروان به كوفه برگشت، در ماه مبارك رمضان داخل مسجد شد، پس از دو ركعت نماز به منبر تشریف برد، خطبه بسیار زیبائى قرائت فرمود: «فخطب خطبة حسناء» آنگاه رو به فرزندش حضرت مجتبى (علیه السلام) كرد، فرمود یا ابا محمد چقدر از ماه رمضان رفته؟ عرض كرد سیزده روز یا امیر المؤمنین، سپس از امام حسین (علیه السلام) پرسید یا ابا عبد الله چقدر از این ماه مانده، عرض كرد هفده روز یا امیر المؤمنین، آنگاه امام (علیه السلام) دست مبارك خویش را به محاسن شریف خویش گذاشت كه در آن حال سفید بود فرمود: این محاسنم به خونم خضاب خواهد شد، سپس این بیت را در مورد قاتلش فرمود:
ارید حیاته و یرید قتلى خلیلى من عذیرى من مراد (١۵)
من خواستار حیات و زندگى او هستم و او قصد جانم مىكند، كسى كه مورد علاقه من بود و او ابن ملجم مرادى است.
«ثم قال: هذا و الله قاتلى»، سپس اشاره به او فرمود: این قاتلم مىباشد، گفتند یا امیر المؤمنین آیا او را نمىكشى، فرمود: او كه هنوز با من كارى نكرده است. (١۶)
عبدالرحمان بن ملجم مرادى لعنة الله علیه وقتى این كلمات را شنید سخت ترسید و خاموش نشست تا آن حضرت از منبر فرود آمد، پس آن ملعون برخاستبه عجله در برابر آن حضرت بایستاد و عرض كرد یا امیر المؤمنین من حاضرم و در خدمتشما هستم، این دست راست و چپ من است كه در مقابل شما است، قطع كن دستهایم را و یا من را به قتل برسان، امام فرمود: چگونه تو را بكشم و حال آنكه جرمی از تو بر من واقع نشده است و اگر هم بدانم تو قاتل من هستى تو را نخواهم كشت، لكن بگو آیا از جهودانى زنى حاضنه داشتى؟ و روزى از روزها به تو خطاب كرد: «اى برادر كشنده شتر ثمود؟» عرض كرد چنین بود یا امیر المؤمنین، حضرت دیگر سخن نگفت. (١٧)
فتح اندلس توسط طارق بن زیاد
در رمضان سنه ٩٢ فتح اندلس به دست مسلمین به رهبرى طارق بن زیاد صورت گرفت و خداوند او را بر «ملك لذریق» در كنار نهر (لكة) به پیروزى رسانید. (١٨)
مسلمانان عرب و بربرهاى شمال آفریقا در سال ٩٢ هجرى تحت فرماندهى سردار نمی طارق بن زیاد كه خود از قوم سلحشور بربر و یكى از افسران لایق موسى بن نضیر فرمانرواى آفریقا بود با ١٢ هزار سپاهى از تنگه میان مراكش، و اسپانیا، (كه امروز به نام این سردار نمی جبل الطارق نامیده شده) گذشت، و در اندك زمانى سراسر اسپانیا كه شامل كشور پرتقال كنونى هم بود فتح كرد، دكتر گوستاولوبون مىنویسد: این فتح با نهایتسرعت انجام گرفت، تمام شهرهاى بزرگ دروازهها را به روى این سپاه گشودند، و مانند قرطبه، مالقه، غرناطه، طلیطله، و شهرهایى دیگر بدون مزاحمت فتح شد و به تصرف مسلمین در آمد و در طلیطله كه پایتخت مسیحیان بود، بیست و پنج تاج از سلاطین «گت» به دست مسلمانان افتاد. (١٩)
روز قدس روز مقابله مستضعفین علیه مستكبرین آخرین جمعه ماه رمضان
یكى از وقایع تاریخى كه بسیار حائز اهمیت است در اوائل پیروزى انقلاب اسلمی ایران كه به دست زعیم و رهبر كبیر مسلمین جهان حضرت امام خمینى ره دائر شده، «روز جهانى قدس است» كه از روز جمعه آخر ماه مبارك رمضان ١٣٩٩ قمرى (١٣۵٨ شمسى) شروع و مقرر گشت هر ساله در چنین روزى تمام مسلمین جهان راهپیمایى كنند.
اینك قسمتى از پیام امام خمینى قدس سره به مناسبت روز جهانى قدس از نظر خوانندگان گرمی مىگذرد: روز قدس، جهانى است، و روزى نیست كه فقط اختصاص به قدس داشته باشد. روز مقابله مستضعفین با مستكبرین است، روز مقابله ملتهائى است كه در زیر فشار ظلم آمریكا و غیر آمریكا بودند، روزى است كه باید مستضعفین مجهز بشوند، در مقابل مستكبرین، و دماغ مستكبرین را به خاك بمالند، روزى است كه بین منافقین و متعهدین امتیاز خواهد شد، متعهدین امروز را روز قدس مىدانند و عمل مىكنند به آنچه كه باید بكنند، و منافقین و آنهائى كه با ابرقدرتها در زیر پرده آشنائى دارند، و با اسرائیل دوستى دارند در این روز بى تفاوت نیستند، و یا ملتها را نمىگذارند كه تظاهرات كنند.
روز قدس، روزى است كه باید سرنوشت ملتهاى مستضعف معلوم شود باید ملتهاى مستضعف در مقابل مستكبرین اعلان وجود بكنند، باید همانطور كه ایران قیام كرد، و دماغ مستكبرین را به خاك مالید، و خواهد مالید، تمام ملتها قیام كنند، و این جرثومههاى فساد را به زبالهدانها بریزند.
روز قدس، روزى است كه باید همت كنند و همت كنیم كه قدس را نجات بدهیم، روز قدس روزى است، كه باید به این روشنفكرانى، كه در زیر پرده با آمریكا و عمال آمریكا روابط دارند هشدار داد، هشدار به اینكه اگر از فضولى دستبر ندارند سركوب خواهند شد.
روز قدس فقط روز فلسطین نیست، روز اسلام است، و روز حكومت اسلمی است. (٢۰)
سخنرانى امام خمینى ره در روز قدس با محتواى و ابعاد وسیعى كه دارد، اهم نكاتش بر تجمع و اتحاد مسلمین براى سركوبى دشمنان اسلام تكیه شده، و اگر مسلمانان نیرومند جهان ید واحده شوند و اختلاف عقیده و اختلاف مذهب را كنار بگذارند، و براى دفاع از حریم اسلام، و قرآن، و كعبه، كه مشترك بین همه اقشار مسلمین عالم استبكوشند، هرگز اجازه تجاوز كفار و منافقین را به حریم اسلام و مقدسات آن نخواهند داد، تا جائى كه چند میلیون صهیونیست قبله اول مسلمین (بیت المقدس) را اشغال نموده، و در بین مسلمین تفرقه و جدائى بیندازند، و اینها هستند كه شیعه را از سنى، و سنى را از شیعه جدا مىنمایند، وحدت مسلمین را به هم مىزنند، تا كمر مسلمین را بشكنند، و از تفرقه آنان بهرههاى خود را ببرند.
منابع:
پی نوشتها:
١- الوقایع و الحوادث، ص ١٣
٢- از همین كتاب و كتاب رمضان در تاریخ ص ١١.
٣- الوقایع و الحوادث ص ١٩ جهت اطلاع بیشتر از غائله جنگ تبوك به آدرس نامبرده مراجعه فرمائید.
۴- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، نقل از رمضان در تاریخ، ص ۴٨.
۵- رمضان در تاریخ نوشته آیت الله صافى، ص ۵٧.
۶- اسد الغابه، مسار الشیعه، مفید – نقل از رمضان در تاریخ.
٧- اسد الغابه مسار الشیعه مفید – نقل از رمضان در تاریخ.
٨- سوره انبیاء آیه ٩٢
٩- سوره اعراف، آیه ١۵٧.
١۰-توضیح المقاصد، ص ١۶ – مسار الشیعه، ص ٢٩ – نقل از رمضان در تاریخ.
١١-سوره فتح، آیه ١.
١٢- مسار الشیعه، ص ٣۰ و توضیح المقاصد، ص ٧.
١٣-سوره اسرى، آیه ١٨.
١۴- رمضان در تاریخ، ص ٢۵۴.
١۵ و ١۶- كشف الغمه، ص ۴١۴.